Diversiteit: ‘hype’ of ‘goudmijn’?

Binnen de maatschappij en zeker binnen de NVTZ is diversiteit op dit moment een hot topic. Toen ik binnen de NVTZ hierover hoorde dacht ik, wellicht wat u nu ook denkt, “daar gaan we weer”. Als Nederlandse Marokkaan (of Marokkaanse Nederlander of Nieuwe Nederlander of Nederlander met buitenlandse komaf, kortom lekker divers voor hetzelfde) opgegroeid in een ‘zwarte wijk’ in Den Haag, dacht ik alles over diversiteit te weten. Toen mij de vraag echter werd gesteld wat we kunnen leren over organiseren en besturen van mensen met diverse achtergronden, had ik niet een kant-en-klaar antwoord. Dit dwong mij dieper na te denken over de waarde van diversiteit. De persoonlijke zoektocht heeft mijn blik en de connotatie van de term diversiteit enorm verruimd. Hoewel mijn eerste idee bij diversiteit gechargeerd gezegd altijd was ‘wel en niet gekleurd’, is er zo veel meer goud te delven.

Waar begin je de zoektocht om antwoord te krijgen op de aan mij gestelde vraag welke mooie waarden we kunnen importeren vanuit andere culturen?

Monica Haimé, Roberto Mangre, Frank Seine en ik kregen het idee om ons te laten inspireren door Michael Moore, een politiek en maatschappelijk geëngageerde film- en documentairemaker uit Amerika die ook Oscars achter zijn naam heeft staan en eerder door TIME Magazine uitgeroepen is als “one of the world’s 100 most influential people”. Na vele oorlogen die Amerika meer kwaad dan goed hebben gedaan, valt Michael Moore in zijn documentaire Where to invade next? verschillende Europese landen binnen, samen met zijn Amerikaanse vlag, om ideeën te stelen. Hij is op zoek naar goede oplossingen voor sociaal-economische vraagstukken om die te importeren naar Amerika.

In Italië spreekt Michael Moore mensen over vakantiedagen, een regeling die in Amerika ontbreekt. Hij verbaast zich dat Italianen wel 8 doorbetaalde vakantieweken hebben in tegenstelling tot Amerikanen die, als het erg mee zit, 2 weken hebben. Amerikanen zijn daarentegen niet productiever, beide landen behoren tot de top 15 van ‘s werelds meest productieve landen. In Duitsland verbaast hij zich over de duidelijke scheiding tussen werk en privé leven waarbij er pas een wet aangenomen is dat een bedrijf geen e-mail meer mag sturen naar haar medewerkers na werktijd. Bij Mercedes blokkeert de computer gewoon elke leidinggevende die iemand thuis wil lastig vallen. De verbazing neemt toe als hij hoort dat iedere Duitser met stress een doktersrecept kan krijgen voor 3 weken gratis verblijf in een spa, want de Duitsers menen “het is goedkoper op de langere termijn, omdat ergere ziekten worden voorkomen, dus is het logischer om vooraf te betalen”. In Finland vindt hij het in eerste instantie moeilijk te begrijpen dat het land op de eerste plek in de wereld staat als het gaat om educatie terwijl Finse leerlingen de kortste schooldagen hebben en de leerlingen ook nog eens geen tot weinig huiswerk krijgen. Finse leerlingen presteren beter door minder naar school te gaan en de tijd te krijgen om zich op vele andere vlakken in het leven te ontwikkelen, want “er is immers zoveel meer in het leven dan school.”

In Portugal ziet hij politieagenten die nuchter over drugs denken. In Slovenië weet hij met zijn vlag zelfs door te dringen tot het presidentiële paleis van Slovenië. In tegenstelling tot Amerika is het onderwijs in Slovenië gratis, omdat onderwijs als een publiek middel wordt gezien. Hij ontmoette Amerikanen die daar naar toe zijn gegaan om gratis te kunnen studeren. Bewust kiest men ervoor om het onderwijs voor iedereen gratis te laten, want als men buitenlanders bijvoorbeeld zou laten betalen, dan loopt het oorspronkelijk idee van “gratis studeren voor iedereen” gevaar.

In Tunesië ontmoet hij Amel. Hij vraagt haar of de VS iets kan leren van Tunesië?” Zij antwoordt: “Amerikanen hebben geluk, ze zijn het machtigste volk op aarde. Maar omdat ze de sterkste zijn, zijn ze wellicht ook minder nieuwsgierig.” Zij laat weten veel van de Amerikaanse cultuur te kennen, zelfs hun kleding te dragen, maar zij vraagt zich af wat Amerikanen van haar cultuur afweten. Of die van Estland, of Zimbabwe? Zij nodigt Amerikanen uit om over haar cultuur te lezen en Tunesië te komen bezoeken, want als “je altijd maar denkt dat je de beste bent en denkt alles te weten, kom je er achter dat dingen niet zijn zoals je dacht dat ze zijn.”

IJsland is het laatste land wat hij bezoekt in zijn zoektocht. Op 24 oktober 1975 gingen bijna alle IJslandse vrouwen staken. Die dag was het bijna onmogelijk om iets gedaan te krijgen. De indruk van de waarde van vrouwen veranderde, voor zowel man als vrouw. Vijf jaar na deze staking werd IJsland het eerste land met een vrouwelijke president, een alleenstaande moeder met een dochter van 7 jaar. Interessant zijn ook de vele IJslandse banken, die tijdens de financiële crisis zijn omgevallen. De enige bank die het overleefde werd gerund door vrouwen. Nu, na de crisis, het aandeel van vrouwen in topfuncties gestegen is, bloeit de economie op en gaat het beter dan ooit.

Voldaan ging Michael Moore terug naar Amerika om de opgedane waarden te promoten. Soms kreeg hij het commentaar dat hij alleen de mooie dingen heeft laten zien. Die kritiek laat hem koud. Zo zei hij in een interview: “Ik heb rondgereisd om de bloemen te plukken, niet het onkruid.”

Net als Michael Moore gaat onze werkgroep op pad om verder te graven. Diversiteit is niet alleen nadenken over kleuren. De NVTZ heeft de Charter Diversiteit ondertekend en maakt zich samen met andere organisaties sterk om de diversiteit van raden van raden van toezicht daar waar nodig te bevorderen. Het aantal vrouwen in raden van toezicht neemt nu al toe, het aantal jongeren zal ook toenemen, de veelkleurigheid neemt in de grote steden langzaam maar zeker toe. Het is voor onze werkgroep dan ook geen vraag of raden van toezicht in termen van diversiteit zullen veranderen. Het verandert al. Wel willen we de beweging een positieve en vooral waardevolle zet meegeven. Als werkgroep van de NVTZ gaan wij in het lustrumjaar op ontdekkingsreis en wij willen de gevonden goudmijnen niet voor onszelf houden maar met u delen.

Enkele voorbeelden die wij hier vluchtig vermelden maar die wij nader willen onderzoeken en waarmee wij diepere inzichten willen verwerven:

• In de meeste buitenlandse culturen, Surinamers, Turken, Marrokkanen, Antillianen, Oost Europeanen heeft het begrip hiërarchie (oorspronkelijk: heilige ordening) nog een positieve betekenis, in de Nederlandse cultuur klinkt hiërarchie als iets ‘fouts’. Kunnen we daar iets van leren wanneer we de positieve betekenis expliciteren en uitdiepen? Wat zijn de dieper liggende waarden onder het begrip ‘hiërarchische ordening’?
• Ten tijde van de economische crisis gingen veel winkels failliet. Het leek alsof de winkels die gerund werden door Turken, Marokkanen en Chinezen in mindere mate kopje onder gingen. Zij deelden de winst en zij deelden het verlies. Ze hadden minder strakke arbeidsvoorwaarden en moesten het met elkaar zien te redden. Welke waarden en diepere inzichten kunnen wij zichtbaar maken?
• De slogan onder de jongeren nu is: ‘Start fast, fail fast, never fail in a way that can destroy you’. Ditzelfde kun je zien bij iemand als Omar Munie. Die kwam in 2004 als vluchteling naar Nederland en begon tassen te maken in de keuken bij zijn moeder. Met 10 tassen stapte hij Macey’s binnen en verkocht zijn tassen. Hij is nu een gewilde en gevierde tassenontwerper met een eigen label en heeft nu samen met diverse bedrijven en overheidsinstanties de Dream Factory opgericht om jonge mensen te helpen hun talenten te ontwikkelen. Hij startte zelf zonder ondernemingsplan en zonder leningen. Wanneer moet je gewoon starten en wanneer moet je wel een ondernemingsplan opstellen? Welke waarden prevaleren op welk moment?
• Nederland is een polderland. Samenwerken, overleggen en compromissen sluiten zijn van grote waarde gebleken. Zoals eerder in deze column vermeld komt in de documentaire van Michael Moore het gratis onderwijs voor Sloveniërs ter sprake. Michael Moore ontmoet Amerikanen die voor het kosteloze onderwijs naar Slovenië zijn gegaan. De vraag rijst of het niet verstandiger zou zijn voor hen wel kosten in rekening te brengen. Een studente van Sloveense afkomst betoogt dat door dat te doen, de waarde van vrij onderwijs en gelijke kansen voor een ieder in gevaar komt en de dieper liggende waarde verloren gaat. Wanneer is het sluiten van compromissen waardevol en wanneer gaat de waarde verloren wanneer je een compromis sluit?

Wat zijn voor u mooie waarden die u heeft geleerd van mensen met een andere achtergrond? Welke verdieping kunt u ons helpen aanbrengen in onze zoektocht? Wordt vervolgd…